Over het historische verband tussen de nar en de patafysicus
Een vrolijk dwaallicht die het hoe dan ook meent
Er huist een nar in mij die het regelmatig overneemt. Niet als vermomming, maar als een oeroud residu van een functie die ooit onmisbaar was: de nar als spiegel, als heilige dwaas, als degene die bij machte was om de macht te ondergraven zonder zijn hoofd te verliezen. En ik begin steeds meer te begrijpen dat deze nar, die lacht op de grens van waanzin en inzicht, een vroege belichaming is van wat later de patafysica zou worden genoemd, het absurde logische alternatief voor de gewone logica.
De geschiedenis van de nar is die van een marginale waarheid. Hij was geen cabaretier die grapjes maakte over de koning, maar een functionaris van het ongepaste. Hij sprak de waarheid in de vorm van ongerijmdheid. Zijn rol was niet om te entertainen, maar om te desorganiseren. Juist in die desorganisatie, in dat oprekken van betekenis, schuilt de kern van de patafysica.
De nar als de levende voorouder van de patafysicus. Allebei begeven ze zich op de rand van het betamelijke. De nar mocht spreken als niemand anders dat mocht. Hij sprak in omkering, in spiegeling, in klanknabootsing. Hij maakte van logica een kwestie van ritme en van zinnigheid een spel van dubbelzinnigheid. Evenzo neemt de patafysica het rationele denken ernstig, maar dan op zo’n manier dat het op zijn eigen fundamenten onderuit schuift met een uitgekiende voetnoot, een paradox.
In mij leeft dus niet zomaar een grappenmaker, maar een denker die zich hult in de mantel van het belachelijke om iets ernstigers aan te kaarten: de tragikomische absurditeit van het bestaan, het verklaren, het helder krijgen. De patafysicus weet dat het leven niet samen te vatten is in abstracties. Hij weet dat de uitzondering niet de regel bevestigt, maar haar ondermijnt. Zoals de nar door zijn lichaam, zijn gebaren, laat zien dat waarheid niet in regels zit, maar in hun ontsporing.
Alfred Jarry, geestelijk vader van de patafysica, was wat je noemt een moderne nar. Zijn figuur Père Ubu, grotesk en autoritair, maakt van de macht een karikatuur. Jarry noemde de patafysica een “wetenschap van de denkbeeldige oplossingen”. Dat is precies wat de nar doet: hij biedt geen werkelijke oplossingen, maar creeërt denkbewegingen die ontsnappen aan het gevestigde kader. Hij is geen hervormer maar een verstorende aanwezigheid. En daarin schuilt zijn kracht. En die kracht voel ik, als kunstenaar, als mens, als dwaas onder de mensen.
Soms denk ik dat de wereld een tekort heeft aan narren. Teveel rechters, te weinig spot. Teveel diagnose, te weinig paradox. Daarom verhef ik mijn binnenste nar tot kompas. Hij fluistert mij de logica van het bijzondere in. Hij laat mij toe het absurde te eren als vorm van dieper weten. En in die zin, zou ik willen zeggen, is elke echte patafysicus ook een nar, of althans: iemand die het spel speelt van het denken alsof het niet vastligt, alsof de waarheid zich voordoet als een vergissing die blijft terugkeren.
Zo draag ik mijn dwalingen, mijn ontsluitingen, belletjes met trots. Want wie de nar serieus neemt, zal ontdekken dat de wereld wankel is – en dat juist in die wankeling een andere vorm van evenwicht schuilt.
On the historical connection between the jester and the pataphysician
By a cheerful wandering light that means well
There is a jester inside me who regularly takes over. Not as a disguise, but as an ancient remnant of a function that was once indispensable: the jester as a mirror, as a holy fool, as someone who was able to undermine power without losing his head. And I am beginning to understand more and more that this jester, who laughs on the border between madness and insight, is an early embodiment of what would later be called pataphysics, the absurd logical alternative to ordinary logic.
The history of the jester is that of a marginal truth. He was not a comedian who made jokes about the king, but an official of the inappropriate. He spoke the truth in the form of incongruity. His role was not to entertain, but to disrupt. It is precisely in this disorganization, in this stretching of meaning, that I find the core of pataphysics: the absurd, the unique, the unrepeatable, the metaphysically anecdotal.
I see the jester as the living ancestor of the pataphysicist. Both operate on the edge of propriety. The jester was allowed to speak as no one else could. He spoke in reversal, in mirroring, in onomatopoeia. He turned logic into a matter of rhythm and meaning into a game of ambiguity. Similarly, pataphysics takes rational thinking seriously, but in such a way that it undermines its own foundations with a clever footnote, a paradox.
So I am not just a joker, but a thinker who cloaks himself in the mantle of the ridiculous in order to raise something more serious: the tragicomic absurdity of existence, of explaining, of clarifying. The pataphysicist knows that life cannot be summed up in abstractions. He knows that the exception does not confirm the rule, but undermines it. Just as the jester shows through his body, his gestures, that truth is not found in rules, but in their derailment.
Alfred Jarry, the spiritual father of pataphysics, was what you might call a modern jester. His character Père Ubu, grotesque and authoritarian, turns power into a caricature. Jarry called pataphysics a “science of imaginary solutions.” That is exactly what the jester does: he offers no real solutions, but thought processes that escape the established framework. He is not a reformer but a disruptive presence. And therein lies his strength. And I feel that strength—as an artist, as a human being, as a fool among men.
Sometimes I think the world is short of jesters. Too many judges, too little mockery. Too much diagnosis, too little paradox. That is why I elevate my inner jester to a compass. He whispers the logic of the extraordinary to me. He allows me to honor the absurd as a form of deeper knowledge. And in that sense, I would say that every true pataphysicist is also a jester, or at least someone who plays the game of thinking as if nothing is fixed, as if truth presents itself as a mistake that keeps coming back.
So I wear my mistakes, disclosures, and bells with pride. Because if you take the jester seriously, you’ll find that the world is unstable—and that it’s precisely in that instability lies that another form of balance.
0 Comments