loader image

Nihilisme kan je gelukkiger maken, zelfs in het Covid tijdperk

7 september 2021

l

Arjan Bosch

AaBb

Nihilisme kan je gelukkiger maken, zelfs in het Covid tijdperk. Nee echt, laat het me uitleggen

– Wendy Syfret

 

De drang om betekenis te enten op elk deel van het waakbewustzijn is niet verwonderlijk, maar zorgt deze gewoonte er eigenlijk wel voor dat iemand zich beter voelt?

Het schrijven van een boek over nihilisme in 2020 was een vreemde ervaring. Telkens als iemand naar het project vroeg, gaven ze dezelfde feedback: “Het is een geweldige tijd om nihilist te zijn!” Ik begrijp het sentiment. In het licht van de voortschrijdende gezondheids-, financiële en klimaatcrises is de bevolking rijk aan existentiële angst. Maar, zoals ik al vele malen heb weerlegd, nihilisme is niet relevant omdat het onze angsten en apathieën weerspiegelt; het is relevant omdat het onze uitgeputte 21e eeuwse hersenen kan kalmeren.

Historisch gezien heeft nihilisme niet de zonnigste reputatie. Op zijn eenvoudigst is het een verklaring dat het leven zinloos is. Dat de systemen die we onderschrijven om ons een gevoel van doel te geven (religie, politiek, enz.), constructies zijn. Noties van moraliteit, fatsoen en goedheid zijn niet inherent aan het weefsel van het bestaan, maar begrippen die wij onze collectieve werkelijkheid laten dicteren. Zeker, verklaren dat alles wat je liefhebt, waardeert of troost in zoekt zinloos is, kan aanvoelen als een bittere verklaring. Maar dat hoeft het niet te zijn.

Nadat ik me twee jaar lang in het nihilisme heb verdiept, ben ik bijzonder gevoelig geworden voor onze verhouding tot “zin” als een ondoorzichtig maar alles verterend idee. Het verlangen om een zinvol leven te leiden is niet slecht. Fundamentele theorieën over gemeenschap, ethiek, logica en gelijkheid zijn geboren uit het onderzoek van de mensheid hiernaar. Mijn probleem is hoe betekenis is vercommercialiseerd.

Er is een spelletje dat ik graag speel: zoek de betekenisloze betekenis. Het verwijst naar de toenemende behoefte van elk merk, product of dienst om zichzelf te presenteren als iets zinvols. Soms gaat het om een reclameboodschap van een podcast die het twee minuten lang heeft over gemeenschap, geheugen, nostalgie en waarden, alvorens te onthullen dat het over een hypotheekverzekering gaat. Of een mascara van een apotheekmerk die zichzelf opwerpt als een radicaal wapen voor zelfexpressie. In eerste instantie is deze obsessie met betekenis niet meer dan irritant. Maar als je wat dieper graaft, besef je hoe schadelijk het kan zijn.

Zingeving is een waardevol bezit, maar ook een bezit dat veel tijd en moeite kost. Als een merk, product of dienst in staat is om een schaduw van die voldoening te bieden voor een fractie van het gezwoeg, is het (aan de oppervlakte) een goede deal. In het begin voelt het geweldig om te doen alsof elke alledaagse taak een nobele bezigheid is. Maar als we naar ons leven kijken – en naar alle manieren waarop deze kunstmatige, maar heroïsche boodschappen van betekenis aan ons worden opgedrongen – voelt iemand zich dan eigenlijk wel beter door deze gewoonte?

De realiteit is dat al deze zingeving ons begrip van de wereld niet verbetert; het vervormt die. Voordat de markt voor zingeving explodeerde, vonden de meeste mensen zingeving in een paar gebieden: een handvol relaties, religie, een enkele creatieve passie.

Nu is zingeving veranderd van een beloning in een metriek. Een maatstaf die eindeloos kan worden toegekend aan gebieden in ons leven waar we vroeger nauwelijks bij stil hadden gestaan. Wanneer we niet onmiddellijk in staat zijn om betekenis te vinden in onze acties, voelen we ons angstige, lege mislukkelingen. Banen, relaties, consumptiegoederen en interacties die niet aan deze duizelingwekkende verwachtingen voldoen, worden niet alleen gezien als acceptabel gewoon, maar als tijdverspilling. Zinloze mislukkingen.

Dat gevoel kan op dit moment bijzonder bekend zijn. Nu ons leven en de gebieden waarin we ooit betekenis zochten zo massaal worden ontwricht, voelen velen van ons waarschijnlijk het gewicht van schijnbaar zinloze dagen, weken en zelfs jaren.

Dat is waar nihilisme om de hoek komt kijken.

Als ik nadenk over nihilisme en de zinloosheid van het leven, begin ik met me te herinneren dat ik er in de menselijke geschiedenis eigenlijk maar heel weinig toe doe. Mijn problemen en zorgen zijn zinloos. Mijn successen en mislukkingen zullen uiteindelijk allemaal vergeten worden. Net als de successen en mislukkingen van iedereen om me heen. Dat perspectief maakt dat ik, en mijn problemen, me heel klein voelen.

Dat lijkt misschien hard op het eerste gezicht. Maar persoonlijk heeft nihilisme niet geleid tot existentiële angst en psychologische vernietiging. Ironisch genoeg, in een werkelijkheid die zo geconstrueerd is dat alles overdreven belangrijk lijkt, en die ons eigenlijk angstig en ellendig maakt, biedt onbeduidendheid een vreemd gevoel van vrede. Terwijl ik me misschien in het niet voel door de eindeloze en apathische tijd, beginnen de kleinste elementen van mijn leven uit te dijen. Als niets er op lange termijn toe doet, verschuift mijn aandacht naar dit moment. Ik begrijp dat het heden, hoe alledaags ook, even vluchtig, tijdelijk, breekbaar en uiteindelijk vergeetbaar is als de grootste gebeurtenissen in de menselijke geschiedenis.

Op deze manier benaderd, doet het nihilisme me afvragen waar ik wel en niet aandacht aan besteed. Is wat een ander van mij vindt net zo betekenisvol (of betekenisloos) als een kwastje jasmijn dat over het hek van de buurman valt? Niet echt. Waarom word ik dan door het ene in beslag genomen en negeer ik het andere? Het enige verschil is dat het ene me een gestrest gevoel geeft, het andere een vluchtig maar puur moment van plezier.

Naast het bieden van een bewuste pauze, leidt deze reductie van het zelf tot andere overwegingen. Als ik er niet toe doe, en dus niet het middelpunt van alles en de prioriteit ben, wat is dat dan wel?

Voor ieder mens is het antwoord anders. Persoonlijk heeft, zoals bij velen, de aanvaarding van de zinloosheid van mijn kleine leven mij ertoe gebracht mijn engagement voor het milieu te verdiepen. In het besef dat de enige constante (althans tot zij over een paar miljard jaar door de zon wordt opgeslokt) de aarde zelf is, wordt de bescherming daarvan belangrijker dan mijn eigen belangen.

Ik moedig je aan om deze oefening te proberen:
Als je accepteert dat je er niet toe doet, dat je naam, ego, reputatie, familie, vrienden en liefdes er binnenkort niet meer zullen zijn, hoe verandert dan de manier waarop je je eigen tijd, geld en energie ziet? Misschien heroriënteert het proces je aandacht op dingen waarvan je hoopt dat ze iets langer zullen duren dan jezelf. Of misschien brengt het je terug naar het huidige moment: de kleine vreugden waar je vandaag toegang toe hebt, de mensen van wie je houdt, hun recht om zich veilig, gerespecteerd en goed te voelen.

Nihilisme wordt soms beschreven als een destructieve kracht. Maar ik zie het liever als een gereedschap: een gereedschap dat me helpt de manier waarop de wereld wordt voorgesteld te ontmantelen en uit te dagen. Met zijn hulp kan ik een moment stilstaan om mijn werkelijkheid te waarderen voor wat zij werkelijk is: willekeurig, absurd, soms pijnlijk, vaak lieflijk, helemaal van mijzelf, en totaal betekenisloos. Op die manier maakt het nihilisme dat ik me bovenal vrij voel.

The Sunny Nihilist – De Zonnige Nihilist: How a Meaningless Life Can Make You Truly Happy door Wendy Syfret is nu verkrijgbaar in Australië bij Allen & Unwin.

Bron: The Guardian.com

 

Geschreven door Arjan Bosch

Reacties

0 Comments

Submit a Comment

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Meer informatie over hoe uw reactiegegevens worden verwerkt.

Blog

Blog categorieën

De Lege Mens

Dichtbundel

De Lege Mens

Uitspraken

De Lege Mens

Manifesten

U kunt de inhoud van deze pagina niet kopiëren